तंत्रज्ञान सार्वभौमत्व वाढवण्यासाठी, सेमीकंडक्टर उपकरण निर्मितीमध्ये भारताचे आत्मनिर्भरतेकडे लक्ष

भारताच्या सेमीकंडक्टर महत्त्वाकांक्षांना गती मिळत आहे, परंतु चिप उत्पादनासाठी आवश्यक असलेल्या विशेष उपकरणांच्या निर्मितीमध्ये एक गंभीर त्रुटी आहे. खरे तांत्रिक सार्वभौमत्व आणि 'आत्मनिर्भरता' (self-reliance) प्राप्त करण्यासाठी, भारताने स्वतःचा सेमीकंडक्टर उपकरण निर्मिती क्षेत्र विकसित करणे आवश्यक आहे, यावर ही बातमी प्रकाश टाकते. या धोरणामध्ये टप्प्याटप्प्याने अंमलबजावणीचा दृष्टिकोन समाविष्ट आहे, जो असेंबली, टेस्ट, मार्किंग आणि पॅकेजिंग (ATMP) आणि फोटोव्होल्टेइक (PV) उत्पादनासाठी सुलभ साधनांनी (tools) सुरू होईल. या साधनांची मागणी टाटा-पीएसएमसी लॉजिक फॅब आणि मायक्रॉन (Micron) च्या ATMP सुविधेसारख्या मुख्य प्रकल्पांसह, वेगाने विस्तारणाऱ्या सौर पीव्ही (PV) उद्योगाकडूनही येईल, जो अनेक उत्पादन प्रक्रिया सामायिक करतो. संशोधन प्रयोगशाळा, उद्योग आणि सरकार यांच्या समन्वित प्रयत्नांची आवश्यकता आहे. परिणाम: या विकासाचा भारतीय शेअर बाजारासाठी महत्त्वपूर्ण वाव आहे. औद्योगिक वस्तू, प्रिसिजन इंजिनिअरिंग, ऑटोमेशन आणि प्रगत सामग्री (advanced materials) मधील कंपन्यांना भरीव वाढ दिसून येईल. हे गंभीर तंत्रज्ञानावरील आयातीवरील अवलंबित्व कमी करणे, नवोपक्रम (innovation) वाढवणे, उच्च-कुशल नोकऱ्या निर्माण करणे आणि लक्षणीय गुंतवणूक आकर्षित करणे या दिशेने एक पाऊल दर्शवते, ज्यामुळे संभाव्यतः दीर्घकालीन आर्थिक मूल्य वाढेल आणि भारताला जागतिक तंत्रज्ञान पुरवठा साखळीत (supply chain) एक प्रमुख खेळाडू म्हणून स्थापित केले जाईल. रेटिंग: 8/10।

Heading: कठीण संज्ञा आणि त्यांचे अर्थ * **Foundry (फाउंड्री)**: एक कारखाना जिथे सेमीकंडक्टर वेफर्सचे मायक्रोचिप्समध्ये उत्पादन केले जाते. * **Packaging Facilities (पॅकेजिंग सुविधा)**: असेंबली, टेस्ट, मार्किंग आणि पॅकेजिंग (ATMP) प्रक्रियांचा संदर्भ देते, जिथे सेमीकंडक्टर चिप्स त्यांच्या अंतिम संरक्षणात्मक आवरणात (casing) जोडल्या जातात. * **Design-Linked Incentives (DLI) (डिझाइन-लिंक्ड प्रोत्साहन)**: सेमीकंडक्टर उत्पादनांच्या डिझाइन आणि विकासाशी संबंधित आर्थिक प्रोत्साहन देणाऱ्या सरकारी योजना. * **Semiconductor Ecosystem (सेमीकंडक्टर इकोसिस्टम)**: डिझाइनपासून उत्पादनापर्यंत आणि चाचणीपर्यंत संपूर्ण सेमीकंडक्टर मूल्य साखळीत (value chain) समाविष्ट असलेल्या कंपन्या, संस्था आणि प्रक्रियांचे नेटवर्क. * **Technological Sovereignty (तांत्रिक सार्वभौमत्व)**: परदेशी शक्तींवर जास्त अवलंबून न राहता, एखाद्या राष्ट्राची महत्त्वपूर्ण तंत्रज्ञान स्वतंत्रपणे नियंत्रित करण्याची आणि विकसित करण्याची क्षमता. * **Atmanirbharta (आत्मनिर्भरता)**: "आत्मनिर्भरता" किंवा "स्वयं-पुरेसेपणा" असा अर्थ असलेला संस्कृत शब्द, भारतासाठी एक मुख्य धोरणात्मक लक्ष. * **Friendshoring (फ्रेंडशोरिंग)**: पुरवठा साखळी किंवा उत्पादन मित्र राष्ट्रांमध्ये किंवा मैत्रीपूर्ण देशांमध्ये हलवणे. * **Advanced Machine Tool Making (ॲडव्हान्स्ड मशीन टूल मेकिंग)**: सेमीकंडक्टर फॅब्रिकेशन (fabrication) सारख्या उच्च-सटीक (high-precision) औद्योगिक प्रक्रियांमध्ये वापरल्या जाणार्‍या अत्याधुनिक मशीनरीचे उत्पादन. * **Plasma Physics (प्लाझ्मा फिजिक्स)**: आयनीकृत वायूंचा (plasma) अभ्यास, जो सेमीकंडक्टर उत्पादनातील एचिंग (etching) सारख्या प्रक्रियांसाठी महत्त्वपूर्ण आहे. * **Optics (ऑप्टिक्स)**: भौतिकशास्त्राची ती शाखा जी प्रकाश आणि दृष्टीशी संबंधित आहे, जी लिथोग्राफी (lithography) आणि तपासणी साधनांसाठी (inspection tools) महत्त्वाची आहे. * **Vacuum Systems (व्हॅक्यूम सिस्टीम)**: व्हॅक्यूम (vacuum) वातावरण तयार करणे आणि राखणे, जे अनेक सेमीकंडक्टर उत्पादन टप्प्यांमध्ये दूषितता (contamination) टाळण्यासाठी आवश्यक आहे. * **Robotics (रोबोटिक्स)**: रोबोट्सचे डिझाइन, बांधकाम, ऑपरेशन आणि अनुप्रयोग, जे स्वयंचलित हाताळणी (automated handling) आणि उत्पादनासाठी वापरले जातात. * **Mechatronics (मेकाट्रॉनिक्स)**: मेकॅनिकल इंजिनिअरिंग, इलेक्ट्रॉनिक्स, कॉम्प्युटर सायन्स आणि कंट्रोल इंजिनिअरिंग एकत्र करणारे एक बहु-विषय क्षेत्र. * **Logic Fab (लॉजिक फॅब)**: लॉजिकल ऑपरेशन्स (logical operations) करणार्‍या मायक्रोचिप्सचे (integrated circuits) उत्पादन करणारा फॅब्रिकेशन प्लांट. * **ATMP (Assembly, Test, Marking, and Packaging) (ATMP)**: सेमीकंडक्टर चिप्स इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांमध्ये समाकलित करण्यासाठी तयार करण्याच्या पायऱ्या. * **Solar PV Industry (सौर पीव्ही उद्योग)**: वीज निर्मितीसाठी सौर पॅनेल तयार करणारा फोटोव्होल्टेइक उद्योग. * **Crystal Growth (क्रिस्टल ग्रोथ)**: मोठे सिंगल क्रिस्टल्स (single crystals) वाढवण्याची प्रक्रिया, जी वेफर्स तयार करण्याची एक प्राथमिक पायरी (precursor step) आहे. * **Wafering (वेफरिंग)**: सेमीकंडक्टर मटेरियलच्या इंगॉट्सना (ingots) वेफर्स नावाच्या पातळ डिस्कमध्ये (discs) कापण्याची प्रक्रिया, जी चिप्ससाठी सब्सट्रेट (substrate) आहे. * **Deposition (डेपोझिशन)**: वेफरच्या पृष्ठभागावर विविध सामग्रीचे पातळ थर (thin films) जोडणे. * **Inspection (तपासणी)**: विशेष उपकरणांचा वापर करून दोष (defects) शोधण्यासाठी वेफर्स आणि चिप्सची तपासणी करणे. * **Precision Engineering (प्रिसिजन इंजिनिअरिंग)**: उत्पादनामध्ये अत्यंत उच्च अचूकता (accuracy) आणि कठोर सहनशीलता (tight tolerances) आवश्यक असलेले अभियांत्रिकी. * **Motion Control (मोशन कंट्रोल)**: स्वयंचलित मशीनरीसाठी महत्त्वपूर्ण असलेले, यांत्रिक घटकांच्या हालचालींवर अचूकपणे नियंत्रण ठेवणारी प्रणाली. * **Plasma Power (प्लाझ्मा पॉवर)**: उत्पादन प्रक्रियेसाठी प्लाझ्मा निर्माण करण्यासाठी आणि टिकवून ठेवण्यासाठी पुरवली जाणारी ऊर्जा. * **Process Chambers (प्रोसेस चेंबर्स)**: एचिंग (etching) किंवा डेपोझिशन (deposition) सारख्या उत्पादन प्रक्रिया ज्या सीलबंद वातावरणात होतात. * **National Platform Approach (राष्ट्रीय प्लॅटफॉर्म दृष्टिकोन)**: एका सामान्य फ्रेमवर्क (framework) किंवा मिशन अंतर्गत प्रयत्न आणि संसाधने एकत्रित करण्याची धोरण. * **Common Standards (सामान्य मानके)**: विविध घटक किंवा प्रणालींमध्ये इंटरऑपरेबिलिटी (interoperability) आणि गुणवत्ता सुनिश्चित करणारे सहमत तपशील (specifications). * **Test Protocols (टेस्ट प्रोटोकॉल)**: उपकरणांची किंवा उत्पादनांची चाचणी घेण्यासाठी प्रमाणित कार्यपद्धती. * **CSIR Labs (सीएसआयआर लॅब्स)**: कौन्सिल ऑफ सायंटिफिक अँड इंडस्ट्रियल रिसर्च लॅबोरेटरीज, भारतातील सरकारी संशोधन संस्था. * **SAMEER (Society for Applied Microwave Electronics Engineering and Research) (समीर)**: इलेक्ट्रॉनिक्स आणि माहिती तंत्रज्ञान मंत्रालय (MeitY) अंतर्गत एक भारतीय संशोधन संस्था. * **SSPL (Solid State Physics Laboratory) (एसएसपीएल)**: सॉलिड-स्टेट फिजिक्स (solid-state physics) आणि इलेक्ट्रॉनिक मटेरियलवर काम करणारी संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्था (DRDO) प्रयोगशाळा. * **Translational Partners (ट्रान्सलेशनल पार्टनर्स)**: संशोधन प्रोटोटाइप्सना (prototypes) व्यावसायिकरित्या व्यवहार्य उत्पादनांमध्ये रूपांतरित करण्यात मदत करणारे औद्योगिक भागीदार. * **Prototypes (प्रोटोटाइप्स)**: उत्पादनाचे प्रारंभिक मॉडेल किंवा प्रायोगिक आवृत्त्या. * **Production Grade Tools (प्रोडक्शन ग्रेड टूल्स)**: मोठ्या प्रमाणावरील उत्पादनासाठी तयार उपकरणे. * **Supply-Chain Ecosystem (पुरवठा साखळी इकोसिस्टम)**: उत्पादन आणि वितरणात गुंतलेल्या संस्था आणि क्रियाकलापांचे आंतरकनेक्टेड नेटवर्क. * **Precision Machining Firms (प्रिसिजन मशिनिंग फर्म्स)**: उच्च-अचूक धातू किंवा सामग्री आकार देण्यात विशेषज्ञ असलेल्या कंपन्या. * **Vacuum Component Suppliers (व्हॅक्यूम घटक पुरवठादार)**: व्हॅक्यूम (vacuum) सिस्टीमसाठी भाग तयार करणारे व्यवसाय. * **Robotics Integrators (रोबोटिक्स इंटिग्रेटर्स)**: विशिष्ट अनुप्रयोगांसाठी (applications) रोबोटिक सिस्टीम एकत्र करणारे आणि कस्टमाइझ करणारे कंपन्या. * **Control-System Designers (कंट्रोल-सिस्टीम डिझाइनर्स)**: मशिनरी व्यवस्थापित आणि ऑपरेट करणारी सिस्टीम विकसित करणारे अभियंते. * **Structured Consortia (स्ट्रक्चर्ड कन्सोर्टिया)**: एका विशिष्ट प्रकल्पावर सहयोग करणाऱ्या कंपन्या किंवा संस्थांचे औपचारिक गट. * **National Semiconductor Equipment Mission (NSEM) (राष्ट्रीय सेमीकंडक्टर उपकरण मिशन)**: देशांतर्गत सेमीकंडक्टर उपकरण निर्मितीला चालना देण्यासाठी प्रस्तावित सरकारी मिशन. * **Academic Research Clusters (शैक्षणिक संशोधन क्लस्टर्स)**: विशिष्ट क्षेत्रांवर केंद्रित विद्यापीठे आणि संशोधन संस्थांचे समूह. * **MSMEs (Micro, Small, and Medium Enterprises) (MSME)**: लघु आणि मध्यम उद्योग. * **OEMs (Original Equipment Manufacturers) (OEMs)**: दुसऱ्या कंपनीच्या ब्रँड नावाखाली विकली जाणारी उत्पादने तयार करणाऱ्या कंपन्या, किंवा मोठ्या उत्पादनांमध्ये वापरल्या जाणार्‍या घटकांचे उत्पादक. * **Joint Pilot Lines (संयुक्त पायलट लाइन्स)**: नवीन उत्पादन प्रक्रिया किंवा उत्पादनांची चाचणी आणि विकासासाठी सामायिक सुविधा. * **Manufacturability (उत्पादनीयता)**: एखादे उत्पादन किती सहजपणे तयार केले जाऊ शकते. * **Wide-Bandgap Semiconductors (SiC, GaN) (वाइड-बँडगॅप सेमीकंडक्टर)**: सिलिकॉन कार्बाइड (Silicon Carbide) आणि गॅलियम नायट्राइड (Gallium Nitride) सारखे सेमीकंडक्टर साहित्य, जे उच्च-शक्ती (high-power) आणि उच्च-फ्रिक्वेन्सी (high-frequency) ऍप्लिकेशन्ससाठी ओळखले जातात. * **Compound Materials (कंपाऊंड मटेरियल्स)**: दोन किंवा अधिक घटकांपासून बनलेले साहित्य, जे प्रगत इलेक्ट्रॉनिक्समध्ये वापरले जातात. * **IIT Madras, IISc Bengaluru, IIT Bombay (IIT मद्रास, IISc बंगळूरु, IIT मुंबई)**: भारतातील प्रमुख उच्च शिक्षण आणि संशोधन संस्था. * **Dual-Use R&D (ड्युअल-यूज R&D)**: लष्करी आणि नागरी दोन्ही अनुप्रयोगांसाठी संभाव्य वापर असलेले संशोधन आणि विकास. * **MEMS (Micro-Electro-Mechanical Systems) (MEMS)**: मायक्रोफॅब्रिकेशन तंत्रज्ञानाचा वापर करून तयार केलेले सूक्ष्म यांत्रिक आणि विद्युत घटक. * **Lasers (लेझर)**: सुसंगत प्रकाशाचा (coherent light) एक अरुंद, तीव्र किरण तयार करणारे उपकरण. * **Sensors (सेन्सर्स)**: भौतिक वातावरणातून एका प्रकारचा इनपुट शोधून त्यावर प्रतिक्रिया देणारे उपकरण. * **DRDO (Defence Research and Development Organisation) (DRDO)**: भारताची प्रमुख संरक्षण संशोधन संस्था. * **India Semiconductor Mission (ISM) (इंडिया सेमीकंडक्टर मिशन)**: भारतात सेमीकंडक्टर उत्पादनाला प्रोत्साहन देण्यासाठी सरकारी पुढाकार. * **Import Substitution (आयात प्रतिस्थापन)**: आयात केलेल्या वस्तूंना देशांतर्गत उत्पादित वस्तूंनी बदलणे. * **Knowledge-Intensive Value Chain (ज्ञान-केंद्रित मूल्य साखळी)**: बौद्धिक भांडवल, कौशल्ये आणि R&D वर मोठ्या प्रमाणावर अवलंबून असलेली उत्पादन प्रक्रिया. * **AI-Assisted (AI-सहाय्यीकृत)**: आर्टिफिशियल इंटेलिजन्सद्वारे समर्थित किंवा वर्धित. * **Digitally Monitored (डिजिटली मॉनिटर्ड)**: डिजिटल तंत्रज्ञानाचा वापर करून निरीक्षण आणि नियंत्रित केल्या जाणार्‍या प्रणाली. * **Energy-Efficient Tool Platforms (ऊर्जा-कार्यक्षम टूल प्लॅटफॉर्म)**: ऊर्जा वापर कमी करण्यासाठी डिझाइन केलेले उत्पादन उपकरणे. * **Leapfrog Legacy Architectures (जुने आर्किटेक्चर वगळून नवीन स्वीकारणे)**: जुन्या आर्किटेक्चर्सना (architectures) वगळून थेट प्रगत आर्किटेक्चर्स स्वीकारणे. * **High-Precision CNC (Computer Numerical Control) (हाय-प्रिसिजन CNC)**: अचूक उत्पादनासाठी संगणक-नियंत्रित प्रगत स्वयंचलित मशीन. * **Metrology Systems (मेट्रोलॉजी सिस्टीम)**: अचूक मापनासाठी वापरले जाणारे उपकरण. * **Wafer-Handling Robotics (वेफर-हँडलिंग रोबोटिक्स)**: सेमीकंडक्टर वेफर्स सुरक्षितपणे आणि अचूकपणे हाताळण्यासाठी डिझाइन केलेले रोबोट. * **Global South (ग्लोबल साउथ)**: विकसनशील देश, जे अनेकदा आफ्रिका, आशिया आणि लॅटिन अमेरिकेत स्थित आहेत. * **Technology Diplomacy (तंत्रज्ञान राजकारण)**: परराष्ट्र संबंधांमध्ये तांत्रिक सहकार्य आणि देवाणघेवाण एक साधन म्हणून वापरणे. * **Predictive Maintenance (भविष्यसूचक देखभाल)**: उपकरणांमधील बिघाडांचा अंदाज येण्यापूर्वीच डेटा विश्लेषणाचा वापर करून अंदाज लावणे. * **Remote Monitoring (रिमोट मॉनिटरिंग)**: उपकरणांचे किंवा प्रणालींचे दूरस्थपणे निरीक्षण आणि व्यवस्थापन करणे. * **Digital Twins (डिजिटल ट्विन्स)**: सिमुलेशन (simulation) आणि विश्लेषणासाठी वापरल्या जाणार्‍या भौतिक मालमत्ता, प्रक्रिया किंवा प्रणालींच्या आभासी प्रतिकृती. * **Virtual Testing (व्हर्च्युअल चाचणी)**: भौतिकरित्या चाचणी करण्याऐवजी सिमुलेटेड वातावरणात मॉडेल किंवा प्रणालींची चाचणी करणे. * **Standards and Certification (मानके आणि प्रमाणपत्र)**: उत्पादने आणि प्रक्रियांसाठी मानके (benchmarks) स्थापित करणे आणि अनुपालन (compliance) प्रमाणित करणे. * **SEMI/GEM Standards (SEMI/GEM मानके)**: सेमीकंडक्टर उत्पादन उपकरणे आणि इंटरफेस प्रोटोकॉलसाठी जागतिक मानके. * **Globally Interoperable (जागतिक स्तरावर इंटरऑपरेबल)**: जगभरातील विविध उत्पादकांच्या प्रणाली आणि उपकरणांशी कार्य करण्यास सक्षम. * **RAM (Reliability, Availability, Maintainability) Metrics (RAM मेट्रिक्स)**: उपकरणांचे अपटाइम (uptime) आणि सेवायोग्यता (serviceability) यासाठी प्रमुख कार्यप्रदर्शन निर्देशक. * **Pilot Slots (पायलट स्लॉट)**: प्रत्यक्ष-जगातील सेटिंगमध्ये नवीन उपकरणे किंवा प्रक्रियांची चाचणी घेण्यासाठी नियुक्त केलेल्या जागा किंवा संधी. * **Giga-fabs (गिगा-फॅब्स)**: उच्च उत्पादन क्षमता असलेले अति-मोठे सेमीकंडक्टर उत्पादन प्लांट. * **Milestone-Based Payments (माईलस्टोन-आधारित पेमेंट)**: विशिष्ट प्रकल्प टप्पे (milestones) पूर्ण करण्यावर आधारित पेमेंट रचना. * **Indigenous Semiconductor Equipment Ecosystem (स्थानिक सेमीकंडक्टर उपकरण इकोसिस्टम)**: सेमीकंडक्टर उत्पादन उपकरणे तयार करण्यासाठी एक आत्मनिर्भर देशांतर्गत नेटवर्क.