भारतातील कार्यस्थळांमध्ये परिवर्तन: हायब्रिड मॉडेल्स आणि मानवकेंद्रित डिझाइनमुळे नवीन युगाची सुरुवात

भारतातील कार्यस्थळांमध्ये एक मोठे परिवर्तन घडत आहे, जिथे 12.7% कर्मचारी आधीच रिमोट (remote) आणि 28.2% कर्मचारी हायब्रिड (hybrid) स्वरूपात काम करत आहेत. 2025 च्या अखेरीस, अंदाजे 60 ते 90 दशलक्ष भारतीय कर्मचारी रिमोट किंवा हायब्रिड कामाची व्यवस्था स्वीकारतील अशी अपेक्षा आहे, जी पारंपारिक कार्यालयीन मॉडेल्सपेक्षा वेगळी आहे. कामाचे जास्त तास, अतिरिक्त व्हर्च्युअल मीटिंग्ज आणि कामाच्या-आयुष्याच्या सीमारेषा अस्पष्ट झाल्यामुळे होणाऱ्या व्यापक 'बर्नआउट'चा सामना करण्याच्या गरजेतून हा बदल घडत आहे. कर्मचारी आता कार्यक्षमता आणि कल्याण या दोन्हींना समर्थन देणाऱ्या वातावरणाची अपेक्षा करत आहेत. मानवकेंद्रित डिझाइन (Human-centered design) एक प्रमुख रणनीती म्हणून उदयास येत आहे. दूरदृष्टी असलेल्या कंपन्या, मानवी कार्यक्षमता आणि सर्वांगीण आरोग्य सुधारणाऱ्या जागा तयार करण्यासाठी केवळ मूलभूत कार्यालयीन सेटअपच्या पलीकडे जात आहेत. यामध्ये तणाव कमी करण्यासाठी नैसर्गिक घटकांचा (बायोफिलिक डिझाइन) समावेश करणे, शारीरिक आराम मिळवून देण्यासाठी 'एर्गोनोमिक वर्कस्टेशन्स' प्रदान करणे आणि लक्ष केंद्रित करून काम करण्यासाठी व मानसिक ताजेपणासाठी 'शांत क्षेत्रे' (quiet zones) नियुक्त करणे समाविष्ट आहे. गोपनीयता (Privacy) हा देखील एक महत्त्वाचा घटक आहे, ज्यामध्ये पारंपारिक कार्यालयांमध्ये याची लक्षणीय कमतरता असल्याचे अभ्यासातून दिसून आले आहे, ज्यामुळे व्यत्यय येतो आणि कामावर लक्ष केंद्रित करणे कठीण होते. कर्मचाऱ्यांना त्यांच्या कार्यक्षेत्रावर निवडक अधिकार देणे, जसे की खाजगी पॉड्स (private pods) किंवा विचारमग्न कोपऱ्यांद्वारे (reflective corners), महत्त्वाचे ठरत आहे. 'न्यूरोइన్‌क्लूसिव्ह डिझाइन', लवचिक मांडणी (flexible layouts), वैयक्तिकरण (personalization) आणि सांस्कृतिक डिझाइन संकेत (cultural design cues) यांसारखे ट्रेंड देखील या नवीन कार्यस्थळांना आकार देत आहेत. 'स्टीलकेस'सारख्या कंपन्या 'फ्లూईड वर्क मोडालिटीज' (fluid work modalities) ला समर्थन देण्यासाठी अनुकूल उपाय (adaptable solutions) ऑफर करत आहेत, ज्यांचा उद्देश उच्च-कार्यक्षम संस्कृतींमध्ये शांतता, ऊर्जा आणि स्वायत्तता पुनर्संचयित करणे हा आहे. परिणाम: हा ट्रेंड भारतीय व्यवसाय क्षेत्रावर लक्षणीय परिणाम करतो, कॉर्पोरेट रिअल इस्टेट निर्णय, कर्मचारी कल्याण उपक्रम आणि कार्यालयीन फर्निचर व डिझाइन सोल्यूशन्सच्या मागणीवर प्रभाव टाकतो. हे IT, सेवा आणि रिअल इस्टेट क्षेत्रांच्या कार्यक्षमतेवर, तसेच कार्यस्थळ सोल्यूशन्स प्रदान करणाऱ्या कंपन्यांवर अप्रत्यक्षपणे परिणाम करू शकते. रेटिंग: 7/10