ભૌગોલિક રાજકીય તણાવ અને સપ્લાયની અછત વચ્ચે ડીઝલના ભાવ 12 મહિનાની ઊંચાઈએ પહોંચ્યા!

નવેમ્બર 2025 ના અંત સુધીમાં, ડીઝલ માટે વૈશ્વિક રિફાઇનરી માર્જિન (refinery margins) છેલ્લા 12 મહિનામાં સૌથી ઊંચા સ્તરે પહોંચી ગયા છે. આ નોંધપાત્ર વધારા પાછળ ઘણા પરિબળોનું સંયોજન છે, જેમાં યુરોપિયન યુનિયન (EU) દ્વારા રશિયાને લક્ષ્ય બનાવતા નવીનતમ પ્રતિબંધો અને સપ્લાય ચેઇન્સમાં (supply chains) થયેલા વિક્ષેપોનો સમાવેશ થાય છે.

વૈશ્વિક ડીઝલ બજારમાં કડકતા

• ડીઝલ રિફાઇનરી માર્જિનમાં આ ઉછાળો છેલ્લા એક વર્ષનો ટોચનો સ્તર દર્શાવે છે, જે ક્રૂડ ઓઇલને ડીઝલ ઇંધણમાં પ્રોસેસ કરતા રિફાઇનર્સ માટે વધેલી નફાકારકતા દર્શાવે છે.
• આ ભાવમાં થયેલી વૃદ્ધિ, કડક બની રહેલા વૈશ્વિક પુરવઠાનું સીધું પરિણામ છે, જે ભૌગોલિક રાજકીય ઘટનાઓ અને મુખ્ય રિફાઇનરી સુવિધાઓમાં થયેલી ઓપરેશનલ સમસ્યાઓથી વધુ વણસી છે.

EU પ્રતિબંધો રશિયન ક્રૂડ પ્રોસેસિંગને લક્ષ્ય બનાવે છે

• નવા EU પ્રતિબંધોનો હેતુ તુર્કી અને ભારત જેવા દેશોની રિફાઇનરીઓને લક્ષ્ય બનાવીને રશિયન ક્રૂડ ઓઇલના મૂલ્યને ઘટાડવાનો છે. આ દેશો ડિસ્કાઉન્ટેડ રશિયન ક્રૂડને પ્રોસેસ કરી રહ્યા હતા અને EU ને ડીઝલ સહિત રિફાઇન્ડ ઉત્પાદનો નિકાસ કરી રહ્યા હતા.
• આ પ્રતિબંધો, જુલાઈ 2025 માં રશિયન ક્રૂડ ઓઇલમાંથી મેળવેલા રિફાઇન્ડ ઉત્પાદનો પર EU દ્વારા લાદવામાં આવેલા અગાઉના પ્રતિબંધો પછી આવ્યા છે.

ભૌગોલિક રાજકીય દબાણ વધ્યું

• રશિયાની રિફાઇનરી અને પેટ્રોલિયમ નિકાસ સુવિધાઓ પર યુક્રેનના સતત હુમલાઓએ રશિયાની ઇંધણ ઉત્પાદન નિકાસને નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડી દીધી છે.
• જે દેશો અગાઉ ડિસ્કાઉન્ટેડ રશિયન ઇંધણના જથ્થા પર નિર્ભર હતા, તેઓએ હવે અન્ય સ્ત્રોતોમાંથી મર્યાદિત ઉપલબ્ધ પુરવઠા માટે બિડ કરવી પડી રહી છે, જે ભાવ વધારામાં ફાળો આપે છે.

મુખ્ય રિફાઇનરી આઉટેજ (Outage) થી અછત વણસી

• કુવૈતની અલ ઝૌર રિફાઇનરીમાં (જે 2023 માં કાર્યરત થઈ હતી) ચાલી રહેલ આઉટેજ (outage) એ ઓક્ટોબરના અંતથી ઉપલબ્ધ રિફાઇન્ડ ઉત્પાદન પુરવઠાને વધુ મર્યાદિત કર્યો છે.
• આ આઉટેજ (outage) મધ્ય પૂર્વમાં રિફાઇનરી જાળવણી (maintenance) ની સિઝન દરમિયાન થઈ રહી છે, જ્યાં ઘણી અન્ય પ્રાદેશિક રિફાઇનરીઓ પ્રોસેસિંગ રેટ્સને કામચલાઉ ધોરણે ઘટાડી રહી છે.
• નાઇજીરીયાની મોટી ડાંગોટ રિફાઇનરી (Dangote refinery) માં જાળવણી (maintenance) ની પ્રગતિ અંગેના મિશ્ર અહેવાલો પણ એટલાન્ટિક બેસિન (Atlantic Basin) માર્કેટ પર દબાણ ઉમેરી રહ્યા છે.

ક્રેક સ્પ્રેડ્સ (Crack Spreads) રેકોર્ડ ઊંચાઇએ પહોંચ્યા

• ડીઝલ ઇંધણ માટે ક્રેક સ્પ્રેડ્સ (crack spreads) માં તીવ્ર વધારો થયો છે. ન્યૂયોર્ક હાર્બર, યુએસ ગલ્ફ કોસ્ટ અને એમ્સ્ટરડેમ-રોટરડેમ-એન્ટવર્પ (ARA) શિપિંગ હબમાં એક વર્ષ કરતાં વધુ સમયમાં પ્રથમ વખત સ્પ્રેડ્સ પ્રતિ ગેલન $1 થી ઉપર ગયા છે.
• ક્રેક સ્પ્રેડ્સ (Crack Spreads) ક્રૂડ ઓઇલને ચોક્કસ ઉત્પાદનોમાં રિફાઇન કરવાની નફાકારકતા દર્શાવે છે, જેની ગણતરી ક્રૂડ ઓઇલની સ્પોટ કિંમતમાંથી રિફાઇન્ડ ઉત્પાદનની કિંમત બાદ કરીને કરવામાં આવે છે.

બજાર પર અસર અને ભાવના ચાલક

• આની અસર એટલાન્ટિક બેસિન (Atlantic Basin) માં સૌથી વધુ જોવા મળી છે, જેના કારણે ARA શિપિંગ હબ (યુરોપિયન ભાવો માટે મુખ્ય બેન્ચમાર્ક), ન્યૂયોર્ક હાર્બર અને યુએસ ગલ્ફ કોસ્ટમાં ઊંચા ભાવો જોવા મળ્યા છે.
• ઊંચા વૈશ્વિક ભાવો યુએસ બજારને અસર કરે છે કારણ કે ત્યાંની રિફાઇનરીઓ દેશી અને આંતરરાષ્ટ્રીય બંને બજારોમાં વેચાણ કરી શકે છે.
• અમેરિકન ગેસોલિન અને ડિસ્ટિલેટ ફ્યુઅલ ઓઇલની નિકાસ, જેમાં ડીઝલનો સમાવેશ થાય છે, નવેમ્બર 2025 માં પાંચ વર્ષની સરેરાશની સરખામણીમાં ઊંચી રહી છે.

અસર

• આ સમાચાર સીધી રીતે વૈશ્વિક ઊર્જા ભાવોને અસર કરે છે, જેના કારણે વિશ્વભરના ગ્રાહકો અને વ્યવસાયો માટે ઇંધણ ખર્ચ વધી શકે છે.
• આ ફુગાવાના દબાણમાં ફાળો આપી શકે છે અને કૃષિ, લોજિસ્ટિક્સ અને ઉત્પાદન જેવા પરિવહન અને કામગીરી માટે ડીઝલ પર નિર્ભર ઉદ્યોગોને અસર કરી શકે છે.
• અસર રેટિંગ: 8/10

મુશ્કેલ શબ્દોની સમજૂતી

• રિફાઇનરી માર્જિન (Refinery Margins): રિફાઇનરી દ્વારા ક્રૂડ ઓઇલને ડીઝલ અને ગેસોલિન જેવા રિફાઇન્ડ ઉત્પાદનોમાં પ્રોસેસ કરીને મેળવેલો નફો.
• પ્રતિબંધો (Sanctions): સરકાર દ્વારા અન્ય દેશ અથવા દેશોના જૂથ પર લાદવામાં આવેલા દંડ, જે ઘણીવાર વેપાર અથવા નાણાકીય વ્યવહારોને પ્રતિબંધિત કરે છે.
• ક્રૂડ ઓઇલ (Crude Oil): અશુદ્ધ પેટ્રોલિયમ, જે વિવિધ ઇંધણ અને અન્ય પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનો બનાવવા માટે વપરાતો કાચો માલ છે.
• ડીઝલ (Diesel): ડીઝલ એન્જિનોમાં સામાન્ય રીતે ઉપયોગમાં લેવાતું ઇંધણ, જે વાહનો, જનરેટર અને ઔદ્યોગિક મશીનરીમાં જોવા મળે છે.
• ક્રેક સ્પ્રેડ્સ (Crack Spreads): ક્રૂડ ઓઇલ અને રિફાઇન્ડ પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનોની કિંમત વચ્ચેનો તફાવત, જે રિફાઇનરીની નફાકારકતા દર્શાવે છે.
• આઉટેજ (Outage): જ્યારે રિફાઇનરી જેવી કોઈ સુવિધા, સામાન્ય રીતે જાળવણી, તકનીકી સમસ્યાઓ અથવા અકસ્માતોને કારણે, કામચલાઉ ધોરણે બંધ થઈ જાય છે.
• એટલાન્ટિક બેસિન (Atlantic Basin): ઉત્તર એટલાન્ટિક મહાસાગર અને તેની આસપાસના ભૂમિ વિસ્તારોને આવરી લેતો પ્રદેશ, જે ઊર્જા બજારની ચર્ચાઓમાં યુરોપ, આફ્રિકા અને અમેરિકા વચ્ચેના વેપાર પ્રવાહનો સંદર્ભ આપવા માટે વપરાય છે.
• ARA શિપિંગ હબ (ARA Shipping Hub): એમ્સ્ટરડેમ, રોટરડેમ અને એન્ટવર્પમાં તેલ ઉત્પાદનોના વેપાર અને સંગ્રહ માટેનું મુખ્ય કેન્દ્ર, જે યુરોપિયન ભાવો માટે મુખ્ય બેન્ચમાર્ક તરીકે કાર્ય કરે છે.